Çinin sosial media platforması "TikTok”u qadağan edən ölkələrin sayı zamanla artır. Bu günlərdə Qırğızıstanda da bu istiqamətdə addım atılıb. Yerli medianın yaydığı məlumata görə, ölkədə sosial şəbəkənin bloklanması ideyası ilk dəfə 2023-cü ilin avqustunda irəli sürülüb, amma heç bir tədbir görülməyib. Aprelin 18-dən etibarən isə Qırğızıstanda "TikTok”un fəaliyyəti tamamən dayandırılıb.
Artıq bu ölkədə həm mobil cihazlardan, həm də kompüterlərdən sosial şəbəkəyə daxil olmaq mümkün deyil. Yerli medianın məlumatına görə, bundan əvvəl Qırğızıstanın Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsi sözügedən sosial şəbəkəni uşaqların sağlamlığına, onların intellektual, əqli, mənəvi və əxlaqi inkişafına zərər vurduğu iddiası ilə xidməti bloklamağı xahiş etmişdi. Bununla əlaqədar olaraq departament Rəqəmsal İnkişaf Nazirliyinə məktub göndərərək aprelin 18-dək ölkədə "TikTok”a girişin məhdudlaşdırılmasını tələb edib.
Xatırladaq ki, Qırğızıstan "TikTok”u qadağan edən ilk ölkə deyil. İnternet üzərindən axtarış etsək görərik ki, indiyə qədər Çinin bu sosial media platformasına giriş bir çox dövlətlərdə məhdudlaşdırılıb. Misal üçün, Avropa Komissiyası və Avropa İttifaqı Şurası kibertəhlükəsizlik tədbiri olaraq, 23 fevral 2023-cü ildə "TikTok”u işçilərin telefonlarına müvəqqəti olaraq qadağa qoyub. Böyük Britaniya hökuməti 16 mart 2023-cü ildə "TikTok”u bütün dövlət elektron cihazlarına qadağa qoyub.
ABŞ-nin Montana ştatında Çin sosial media platforması "TikTok” tətbiqini tamamilə qadağan edən qanun layihəsi qəbul edilib. Digər tərəfdən, Nyu York Bələdiyyəsi "TikTok”un dövlətə məxsus cihazlarda istifadəsini qadağan edib. Təcrübəni aradan qaldırmaq üçün şəhər mərkəzli qurumlara 30 günlük müddət verilsə də, amerikalı yetkinlərin yarısı qadağanı dəstəkləyib.
Yeni Zelandiya 17 mart 2023-cü ildə "TikTok”un bütün parlament cihazlarında qadağan olunduğunu elan edib. Danimarka 2023-cü ilin mart ayında "TikTok”un iş cihazlarında qadağan edilməsini əmr edib. Ölkənin müdafiə nazirliyi təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlara istinad edərək, işçilərə proqramı mümkün qədər tez silməyi əmr edib. "Taliban” rejimi 2022-ci ilin aprelində Əfqanıstanda "TikTok”u qadağan edərək, platformanın məzmununun "İslam qanunlarına uyğun olmadığını” bildirib. Kanada ötən ilin fevral ayında bütün hökumət mobil cihazlarında "TikTok”u qadağan edib.
2022-ci ilin dekabrında Tayvanın hökumət cihazlarında "TikTok” qadağan edilib. Bu addım Federal Təhlükəsizlik Bürosunun "TikTok”un milli təhlükəsizlik riski yaratdığı barədə xəbərdarlıq etməsindən sonra atılıb. Nepal 2023-cü ilin noyabrında "TikTok” tətbiqini qadağan edəcəyini açıqlayaraq, məşhur video tətbiqin "sui-istifadəsi” səbəbindən ictimai harmoniya və xoş niyyətin pozulduğunu, tətbiqə nəzarət tələbinin artdığını bildirib. Bu siyahını uzatmaq da mümkündür.
Dünyada 1 milyarddan çox aktiv istifadəçisi olan "TikTok”a giriş Azərbaycanda 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə və 2023-cü ilin antiterror tədbirləri dönəmində dövlət təhlükəsizliyi əsas gətirilərək, məhdudlaşdırılıb. Lakin video əsaslı sosial media platformasına girişin məhdudlaşdırılması uzunmüddətli olmayıb. Lakin Qırğızıstanda bu platformanın qadağan edilməsi Azərbaycanda da analoji addımın atılmasını gündəmə gətirib.
Maraqlıdır, ölkəmizdə belə bir qərarın qəbul edilməsinə ehtiyac varmı? Perspektivdə bu cür addımın atılması mümkündürmü? Ümumiyyətlə, nə üçün "TikTok” qadağan edilməlidir? Belə bir qadağanın tətbiqi fikir, söz, məlumat azadlığının məhdudlaşdırılması hesab oluna bilərmi?
Mövzu ilə bağlı Medianews.az-a danışan Azərbaycan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü, "Azxeber.com” saytının təsisçisi və baş redaktoru Hacıbəy Heydərli bildirib ki, "TikTok” son illər dünyada geniş şəkildə populyarlaşan və ən geniş auditoriyaya sahib olan sosial şəbəkədir.
Onun sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanda da ən çox istifadə edilən sosial şəbəkə "TikTok” hesab olunur: "Təbii ki, bu sosial şəbəkənin müsbət tərəfi olduğu kimi, mənfi tərəfləri də var. Bu platforma daha çox neqativ videoların, qeyri-etik paylaşımların mərkəzi rolunda hər zaman çıxış edir. Yalnız Azərbaycanda deyil, bir çox dünya ölkələrində "TikTok”la bağlı aparılan daimi danışıqlar, vaxtaşırı bu sosial şəbəkənin bloklanması ilə bağlı müzakirələr barədə məlumatlıyıq. Artıq bir neçə ölkədə "TikTok” qadağan olunub. Belə ölkələrdən biri də, Özbəkistandır. Mən özüm də şahid olmuşam ki, bu ölkədə "TikTok” milli-mənəvi dəyərlərin, gənclərin tərbiyəvi, vətənpərvərlik ruhunda böyüməsinin qarşısını aldığı üçün bloklanıb. Azərbaycan isə uzun müddətdir ki, bu sosial şəbəkəsinin bağlanması ilə bağlı məsələlər müzakirə olunub. Hətta cəmiyyət "TikTok”un bağlanması ilə bağlı müxtəlif çağırışlar edir”.
Media rəhbəri deyib ki, sözügedən şəbəkənin bloklanması çıxış yolu deyil: "Biz bundan əvvəl də görmüşük ki, müharibə, antiterror əməliyyatları zamanı "TikTok” ölkəmizdə bloklansa da, insanlar müxtəlif üsullarla, o cümlədən VPN vasitəsi ilə bu platformaya daxil olmağı bacarıblar. Bu şəkildə orada özlərini, öz informasiya təhlükəsizliyini, əslində təhlükə altına atıblar. VPN-lərin təhlükəli olması ilə bağlı mətbuatda yetərincə xəbərlər yayımlanıb. Bununla belə, düşünürəm ki, son dövrlərdə Daxili İşlər Nazirliyinin və digər qurumların sosial şəbəkələrdə apardığı işlər təqdirəlayiq, müsbət hallardır. "TikTok”da etik qaydaları pozan, milli-mənəvi dəyərləri aşağılayan, qeyri-etik paylaşımlar edən, cəmiyyəti qıcıqlandıran insanların saxlanılması, inzibati məsuliyyətə cəlb olunması, həbsə göndərilməsi burdakı vəziyyətin müsbət tərəfə yönəlməsi ilə bağlı siqnal verir. Təbii ki, bundan sonrakı mərhələlərdə vəziyyət düzəlməsə, artıq bu sosial şəbəkənin məhdudlaşdırılması ilə bağlı qərar qəbul edilə bilər”.
H.Heydərli deyib ki, "TikTok” yalnız Azərbaycanda deyil, dünyanın əksəriyyət ölkələrində də siyasi, iqtisadi, sosial şəbəkə kimi deyil, daha çox yeniyetmələrin istifadə etdiyi əyləncə xarakterli, yüngül videoların paylaşımlarından ibarət olan bir platformadır: "Orada ciddi müzakirələr yox, daha çox gənclərin, yeniyetmələrin maraq dairəsinə uyğun paylaşımlar ön plana çıxır. Belə olan təqdirdə "TikTok”un məhdudlaşdırılması informasiya azadlığının məhdudlaşdırılması deyil, əksinə, dövlətlərin, cəmiyyətlərin öz milli dəyərinə, öz əxlaqi kodekslərinə sahib çıxması kimi qiymətləndirilə bilər. Bu baxımdan da bu sosial şəbəkənin bloklanması cəmiyyətdən gələn təkliflər sayəsində mümkün olur. Yəni, bir çox ölkələrdə dövlətlərə bununla bağlı bir təhlükə olmadığı üçün, amma cəmiyyət, milli-mənəvi dəyərlərin aşağlanması, qeyri-etik paylaşımlar, narkotikin təbliği ilə bağlı müəyyən videolar paylaşıldığı üçün, insanlar özü bu sosial şəbəkənin bloklanmasının tərəfdarı olur. Təbii ki, bizdə də belə bir addım atılsa cəmiyyət bunu müsbət qarşılayar. Bir qədər əvvəl vurğuladığım kimi, indiki mərhələdə "TikTok”la bağlı bir sıra addımlar atılır, qeyri-etik paylaşım edən şəxslər həbs olunur, saxlanılır, məsuliyyətə cəlb olunur və sair. Düşünürəm ki, bu tədbirlər "TikTok”dan istifadə edən insanlarda məsuliyyət hissini daha da artıra, vəziyyəti yaxşıya doğru dəyişə bilər. Ümumi yanaşmada isə biz bu sosial şəbəkənin məhdudlaşdırılmasını yox, orada sağlam kontentin, maarifləndirici məzmunlu videoların paylaşılmasının tərəfdarıyıq. Ona görə də media üzərindən sosial şəbəkələrin istifadəçilərinə müraciət edirəm ki, qeyri-etik paylaşımlar görəndə görməzlikdən gəlməsinlər, əksinə bununla bağlı şikayətlətini etsinlər. Biz birlikdə həmin şəxslərin qarşısını aldıqdan, qeyri-etik paylaşımlar etməsini dayandırdıqdan sonra "TikTok”u sağlam bir sosial şəbəkə kimi görə bilərik”.
