AZXEBER.COM-un müsahibi Türkiyənin Marmara Universitetinin professoru Alaaddin Yalçınkayadır.
- Son zamanlar yaxınlaşan türk dünyasının birliyi, sizcə, dünyaya hansı mesajları verir?
- Dünya strateqlərinin son iki əsrdə məqsədi türk dünyası arasında əməkdaşlığı və hətta coğrafi əlaqəni məhv etmək olub. Qafqazda Osmanlı-Türk dünyası arasında yaradılmış erməniləşmə-farslaşma da bu strategiyanın nəticəsidir. Sovet dövründə türklərə ilk dəfə latın hərfləri gətirilib, Türkiyə latın hərflərinə keçəndə isə kiril hərflərindən istifadə olunub. Ancaq erməni əlifbasına, dilinə toxunulmayıb. Çarlıq dövründən bəri əsrlər boyu danışılan türk dili sadələşdirmə adı altında degenerasiyaya uğramışdır. Bundan əlavə, Türküstanda türk xalqları arasında etnik çəkişmələr salınmış, tayfalar milliləşdirilərək bir-birinə düşmən edilmişdir. Sovet dövründən sonra müstəqil türk dövlətləri böyük bir qorxu və ehtiyatla öz aralarında əməkdaşlıq təşəbbüslərinə başladılar və hələ də bu qorxunu aşa bilməyən ölkələr var. Çünki çarlıq dövründən ruslaşma, çinləşmə, qərbləşmə öz dinindən, dilindən, mədəniyyətindən əl çəkərək həvəsləndirilmiş, türk-müsəlmanlar arasında hər cür yaxınlaşma və əməkdaşlıq pantürkizm və ya panislamizm adı altında terrorizmin sinoniminə çevrilmişdir. Müstəqillikdən sonra bu istiqamətdə gedən proseslər fundamentalizmdə ittiham olunurdu. Başlanğıcda türkdilli ölkələrin zirvə toplantısı zamanı "TÜRKSOY” yarandı və nəhayət gec də olsa Türk Dövlətləri Təşkilatı yaradıldı. Təkcə Rusiya və ya Çin deyil, bütün Qərb dünyası bundan son dərəcə narahatdır. Dünən Qarabağın işğalına qarşı çıxmayan Türk və İslam dünyasının Şərqi Türküstanda baş verən soyqırımına səssiz qalması da bu təzyiqin, qorxu və narahatlığın nəticəsidir. Ancaq Türk və İslam dünyası bu kimi narahatlıqlardan qurtulmayınca daha çox zülm, soyqırım, assimilyasiya xəbərləri eşitməli olacaq. Bütün türk və İslam dünyası kiməsə edilən haqsızlığa qarşı tək səs olaraq reaksiya verməlidir.
- Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində qələbəsi regionda balansı necə dəyişdi?
- Qarabağın işğalının Türkiyəni və ümumilikdə türk dünyasını pozmaq strategiyası haqda danışdım. İraqın Küveytə işğalı bir neçə ay ərzində sona çatsa da, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi dörd qətnaməyə baxmayaraq, bu qətnamənin tələbləri yerinə yetirilməmişdi. Azərbaycanın öz gücü ilə bu işğala son qoyması dünya üçün gözlənilməz hadisədir. Bu istiqamətdə qətiyyət davam etməli, təzyiq və təhdidlərə boyun əyilməməlidir. Qarabağın işğalından sonra Ermənistanın ödəməli olduğu təzminat kimi Zəngəzur rayonu qeyd edilib. 27 illik işğal və soyqırımın təzminatı daha çox beynəlxalq zəmində ifadə edilməli, təkcə Zəngəzur dəhlizi sövdələşməsi ilə kifayətlənməməlidir. Bu prosesdə bütün Zəngəzur bölgəsi üstəgəl 30 illik təzminat (İraqın Küveytə 60 milyard ödədiyini nəzərə alsaq ən azı 600 milyard dollar) tələb edilməli və bu istiqamətdə beynəlxalq hüquqşünaslarla əməkdaşlıq edilməlidir.
- Türkiyənin Qafqazdakı gələcəyi ilk növbədə bu regionda türk, müsəlman və ya digər dost ölkələrlə əməkdaşlıqdan asılıdır. Bu kontekstdə Azərbaycanla yanaşı, Dağıstandan Adıgeyə qədər türk və müsəlman icmaları ilə iqtisadiyyatla yanaşı təhsil və mədəniyyət sahələrində də əlaqələr intensivləşdirilməlidir. Gürcüstan da Sovet İttifaqından sonra Türkiyənin və türk dünyasının strateji tərəfdaşına çevrilib. Əslində, bu sahədə ilkin olaraq Azərbaycan-Gürcüstanın əməkdaşlığı ilə yaradılmış Cənubi Qafqaz Dəhlizi, daha sonra Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri və paralel çəkilən təbii qaz, dəmir yolu və avtomobil yolları ilə möhkəm və sarsılmaz əlaqələr yaranıb. Ancaq bütün əlaqələr irqçi, bölücü, irredendist mənada deyil, beynəlxalq hüquq zəminində dostluq və etimad çərçivəsində olmalı və bu çərçivədə Rusiya və ya İranla hər cür əməkdaşlıq davam etdirilməlidir. Bu ölkələrin Türkiyəyə qarşı separatçı terror təşkilatlarına dəstək strategiyaları, məsələn, Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə cəlb edilmələri qəbul edilməməli, hər mərhələdə xəbərdarlıq edilməlidir.
- Sizcə, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərindən narahat olan İran nə etmək istəyir? İran niyə Ermənistanı dəstəkləyir?
- 1926-cı ildə ingilis layihəsi olaraq qurulan Pəhləvi sülaləsinə qədər İranı türklər idarə edirdi. İranın hər bölgəsində aktiv qrup türklərdir. Türklərdən və farslardan başqa, çoxlu müxtəlif etnik qruplar, xüsusən də ərəblər var. Lakin ingilis-rus-qlobal güclərin əməkdaşlığı ilə bu bölgədə türk və islam dünyasını farslaşdırma, parçalama strategiyaları həyata keçirildi və bu çərçivədə Qafqazdakı türklər də müxtəlif dövlətlər daxilində assimilyasiyaya məruz qaldılar. Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin inkişafı və bu prosesdə Türkiyənin Qarabağın işğaldan azad edilməsinə mühüm dəstəyi Qərbi çox narahat edirdi. İranın Türkiyə və Azərbaycan düşmənçiliyinin təzahürü kimi işğalçı Ermənistanı dəstəkləməsi daha çox Rusiya və zahirən düşmən olan və əslində korrupsioner nizamın qoruyucusu olan Qərbin təxribatının nəticəsidir. Qeyd edək ki, ABŞ və Qərbin İrana qarşı sanksiyaları ictimai quruluşu dağıdaraq bütün iqtisadiyyatın mollaların nəzarətinə verilməsi prosesini qidalandırıb və gücləndirib. Bununla da Rusiya və Çinin dəstəyi ilə İrandakı rejim güclənməkdə davam etdi. İranda baş verən son hadisələrin arxasında qərb dəstəyinin dayandığını düşünmürəm. Bunlar, sadəcə, quldurluq və rüşvət sistemini daha qəbul edə bilməyən kütləvi üsyanlardır. Digər tərəfdən, İranın Ermənistanla dostluğu, türklərə qarşı düşmənçilik etməsi Qərbdən daha çox dəstək gözləməsinin nəticəsi ola bilər.
- 8-9 dekabr tarixlərində Marmara Universitetinin təşkilatçılığı ilə Vətəndaş Strategiyası konfransı baş tutacaq. Bu konfransdan gözləntiləriniz nədir?
- Vətəndaş Strategiyası konfransı bu sahədə uzun müddətdir uğurla davam edən nadir tədbirlərdən biridir. Qeyri-hökumət təşkilatlarının inkişafı, çoxalması və aktivləşməsi ilk baxışda, xüsusən də türk və İslam dünyasında anti-mərkəz hakimiyyət kimi qəbul edilsə də, şübhəsiz ki, dövləti və cəmiyyəti gücləndirən bir prosesdir. Bu gün qərb ölkələrinin ən mühüm gücü sosial iştirakın inkişaf etdirilməsi və bunun vasitəsi kimi qeyri-hökumət təşkilatlarının güclənməsidir. Məsələn, Qarabağın işğalı zamanı Azərbaycanlılara edilən zülm, istismar, təqib, soyqırım və digər insan hüquqlarının pozulmasına qarşı media qurumları, güclü peşəkar və qeyri-hökumət təşkilatlarının olması milli və beynəlxalq aləmdə dğvlətlərin əlini gücləndirəcək. Bu istiqamətdə QHT-lər daha da fəal olmaldır.
