Dünyanın bir çox ölkəsində minaların istifadəsi qadağan olunub. Buna baxmayaraq hələ də təmizlənməsini gözləyən torpağa basdırılmış milyonlarla mina var.
Tarix boyu minalarla mübarizə bəzi dövlətlərin başlıca amalı olub. Güclü müharibələrə şahid olmuş torpaqlarda basdırılmış minalar uşaq, qoca, günahsız demədən hələ də can almaqda davam edir.
AZXEBER.COM tarix boyu dünya ölkələrində minaların tarixi və yaratdığı fəsadlar barədə araşdırma aparıb.
60 ölkədə ümumilikdə 110 milyon mina basdırıldığı təxmin edilir
Bunlardan bəziləri İkinci Dünya Müharibisəndə torpağa basdırılıb və hələ yerləri bilinməyən minalar var. Ən çox minaların olduğun ölkə Əfqanıstandır. Kamboca, Laos, Bosniya, Angola torpaqlarında keçmişdən qalmış xeyli sayda mina var. Suriya, Liviya kimi ölkələrdə isə hələ də minalardan istifadə olunur.
Minalar səbəbi ilə ölən və ya bədəninin müxtəlif hissələrini itirərək əlil olan insanların sayı hələ də artmaqda davam edir. Minalardan ziyan görənlərin əksəriyyəti mülki əhali, bir hissəsi də uşaqlar olur.
Minatəmizləmə işi necə aparılır?
Minatəmizləmə işləri olduqca çətin bir prosesdir. Əbəs yerə deyilməyib ki, minaaxtaranlar bir dəfə səhv edir, bu da həyatı bahasına başa gəlir. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, minatəmizləmə prosesində uğur qazanan dövlətlər də var. Məsələn, Mozambik 22 illik işlərdən sonra 2015-ci ildə minalardan tamamilə təmizləndi. Ərazidən, ümumilikdə 200 min mina götürüldü. Hansısa bir əraziyə az sayda mina qoyulsa belə, yarada biləcəyi təhlükə səbəbində ən məhsuldar ərazi də baxımsız bir otağa bənzəyir. Minalarla mübarizə artdıqca onu təmizləyən texnikalar da inkişaf etdirilir. Minaların tarixi Çində 3-cü əsrə gedib çıxır. 1277-ci ildə Monqolların işğalı zamanı minalardan geniş istifadə edilmişdir. Bir ispan əsgərin ilk minanı gətirməsindən sonra isə Avropada da bu proses başlayır.
Minaların tarixi nə zamana təsadüf edir?
İlk müasir mina 1862-ci ildə Amerika Vətəndaş Müharibəsi zamanı istehsal edilmişdir. Daha sonra alman ordusu Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl bu dizaynı yeniləyərək müharibədə yeni bir mübarizə növü yaratdı. 1918-ci ildə fransız tanklarının qarşısında bərkidilmiş alətlər və 1944-cü ildə istifadə edilmiş hərəkətli metal zəncirlər mina təmizləmə üçün istifadə edilən ilk alətlər idi. Bunlara bənzər şəkildə indi də "Aardivark” adı altında istifadə olunur.
Minalar əleyhinə beynəlxalq təşkilatlar hansı işləri aparır?
Son illərdə minaların qadağan edilməsi üçün beynəlxalq kampaniyalar aparılır. 1997-ci ildə imzalanan müqaviləyə tərəf olan 162 ölkədə mina istehsalı və istifadəsi qadağan edilib. Hindistan, Myanma, Pakistan kimi ölkələrdə isə istehsalı davam edir. ABŞ, Rusiya, Çin kimi dövlətlərdə kifayət qədər mina ehtiyatı var.
Qarabağdakı minalar
Mina ziyanlarından əziyyət çəkən dövlətlərdən biri də Azərbaycandır. Qarabağ ərazisində Ermənistan xeyli sayda mina yerləşdirib. Bu minalar Azərbaycan əsgərlərinin və mülki şəxslərin ölümünə səbəb olur. Azərbaycanın 44 günlük Vətən Müharibəsindəki qələbəsindən sonra başlıca məqsədi qısa zamanda azad edilmiş torpaqlarda minatəmizləmə işlərini yekunlaşdırmaq və vətəndaşları öz ata-baba yurduna qaytarmaqdır. Mina təmizləmə işlərinə Azərbaycan Respublikası Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentlik (ANAMA) ilə yanaşı qardaş Türkiyənin Minatəmizləmə Agentlikləri də cəlb olunub. Agentlik vətəndaşlara müraciət edərək xüsusi icazəsi olmayan şəxslərin əraziyə keçməməsini bildirib. Bu, həm vətəndaşların təhlükəsizliyi üçün, həm də mina təmizləmə işlərinə mane olmamaq üçün vacibdir.
Aydın Nuri
