Sədaqət Əhmədova
( R.Rövşənin 65 yaşı tamam olur )
Vergili insanlardan, ekstrasenslərdən danışılanda, adətən, “üçüncü göz” ifadəsini işlədirlər – iki gözün görə bilmədiyini görmək qabiliyyəti anlamında... Yəqin ki şairlərin də “üçüncü gözü” var -- bizim görə bilmədiklərimizi görürlər: boşqabın içindəki balıqların gözlərində ağlayan dənizi; gecə yanan lampaların canındakı ağrını; ilan balasının öz olümünü də gəzdirdiyini; yalquzağın təklənmək faciəsini; güzgüdəki adamın özümüzdən fərqləndiyini; başı kəsik kötüklərin yıxıldığı ucalıqları; özlərinin (seçilmişlərin?) içindən keçən ay işığını...
“Rövşən” – aydın, aşkar; işıqlı mənalarını verir. Görünən mənalardan başqa bu təxəllüsdə, deyəsən, sətiraltı fikir də var: təxəllüs – Rövşən; övlad adları – Rövşən, Nigar; fikir – Qırat; söz – Misri qılınc... Bu Qırat-fikir “biz olmayan yer”lərdə gəzir, ”göy qurşağıynan yerə enən Allahı” görür, “kar qulağında ölən səsi, lal dodağında ölən sözü” eşidir... Bu Misri qılınc-söz “Allahın qulu, sözün Allahı” şairin əlində sola-sağa çırpılır...
“Sözün Allahı” – qeyri-təvazökarlıq deyilmi? Şairlər ”Allahı dünyayla barışdıracaq, dünyanı Allahla bölüşdürəcək” qədər güclüdürlərmi (“Köhnə sözlər”)?
Şeirin-sözün axırına yetişdim,
Axır tikəsindən yapışa bildim.
“Başında hələ də bir dəli ağıl olan qoca uşaq” (“Şeirin-sözün axırına yetişdim”) özündən sonra şair görmürmü?
Yazdığım söz mənim deyil,
Hər itin-qurdun malıdı. (“Əlim qələm tutan gündən”)
Ağır ittihamdı... Bəlkə də şair incikliyinin üsyanıdı:
Qorxaqları, kifirləri
Göz üstündə saxladılar.
Bir qəpiklik şeirləri
Oxudular, ağladılar... (“Köhnə nağıl”)
Bəlkə də haqlı inciklikdi:
Üz tutduğum adamlar da
Üzümə durdular mənim.
Bir quyuya salladılar,
İpimi qırdılar mənim...
...O quyu necə dardı, dar!..
Mən çıxanda mat qaldılar,
Yenə könlümü aldılar,
Dostlarım oldular mənim... (“Üz tutduğum adamlar da”)
Ağrılıdı... Amma Füzuli demiş: “Ey xoş ol məst, ki bilməz qəmi-aləm nə imiş, Nə çəkər aləm üçün qəm, nə bilir QƏM nə imiş.” Şairin “ağrısı özündən oyaq” olmasa, SÖZ yaranarmı?
Ağrım özümdən oyaqdı,
Ağlım sözümdən oyaqdı.
İlahi, bir yağış yağdır,
Bir az bulaşıq kimiyəm... (“Bu mənəm, bu da üç balam”)
Görəsən, hansı daha çox “ağrısı özündən oyaq” Ramiz Rövşəndir – başını dik tutub gəzdiyi yerdə içindən yıxılan adammı; döşünün altında sevən ürək, dişinin altında zəhər tuluğu gəzdirən ilan balasımı; çarmıxdakı, ruhu ağrıyan İsamı; qorxusu arxasınca yüyürən, dünyanın bəyi-bayquşu yalquzaqmı; baltalansa da, yıxıldığı ucalıqda qalmağı bacaran, başı kəsik gözəl kötükmü; dünyanı gün doğmadan da çılpaq görə bilən kamil insanmı; uçulan evinin xarabasında özgəyə ev tikən tək adammı?.. Bəlkə “Süd dişinin ağrısı”ndakı uşaq, özündən böyük ağrı yükü ilə, daha çox Ramiz Rövşəndi?
Bəs sən kimsən, mənim balam?
O çapıqlı üzün tanış,
O yamaqlı dizin tanış.
Çatılanda – qaşın tanış,
Ağlayanda – gözün tanış.
Bəs o ağrı nə ağrıdı elə? Süd dişinin o böyüklükdə ağrısı olmaz ki! Yaşamaq ağrısıdımı, ölmək ağrısıdımı? Yaşamaq sevgisi ilə ölmək labüdlüyü arasındakı çırpınmanın ağrısıdımı? “Beşikləri yırğalayan” da, “qəbirləri qazan” da sevgidirsə, var olmaq da, yox olmaq da, güzgüdəki əksimiz kimi, biri-birinin tərs üzləridirmi?
Bəlkə yaşamaq deyil
dünyaya gəlməyimiz,
Bəlkə doğulan kimi
başlayır ölməyimiz.
İnsan, həyatı kimi, ölümünü də içində gəzdirirmi – içindəki ölü hisslər bir başqasına qarşı (başqalaşıb) dirilə bildiyi kimi insan özü də başqalaşıb dirilə bilərmi?
Mən elə bilirdim, ölmüşəm, Allah,
Yoxsa canımdakı ölüm dirilir?
Ölümü sevmək mümkündürmü? Bu, ölümü sevmək deyilsə, HƏYATın nə olduğunu anlamayan, süd dişi yaşındakı uşağa ÖLÜMü sevdirə-sevdirə, şərbət kimi içirmək nə deməkdir? Bəlkə o uşaq heç uşaq deyil, böyük YAŞAMAQ AĞRISInın qarşısında uşaq olan ÇARƏSİZLİKdi; o çarəsizliyin daha dərin ağrılarla yüklənərək böyüyüb faciəyə çevrilməsindənsə, uşaqkən ölməyi məsləhətdi?
Nə çoxmuş dünyanın yükü;
sevgisi yük, nifrəti yük.
Görüşəndə -- söhbəti yük,
Ayrılanda -- həsrəti yük.
Bu dünya bir yük ağacı,
hər yükün kökü insanmış.
İnsanın yükü dünyaymış,
dünyanın yükü insanmış.
“Çiynimizə düşən yüklər” “alnımıza yazılan” yüklərdirsə, içindən keçib-getdiyimiz ağrı içindən keçib dünyaya gəldiyimiz ağrının davamıdırmı? Özüdürmü? Fiziki yaşamın bitdiyi yer ağrının da bitdiyi yerdirmi – illərlə içimizə çəkdiyimiz ağrını dünyaya qaytarıb, ağrı borcumuzu verib ağrıdan azad oluruqmu?
Özünə qayıdır hər şey, özünə,
...Günəş istisini çəkir içinə,
Küləklər hirsini çəkir içinə,
ətrini içinə çəkir çiçəklər.
Özünə qayıdır hər şey, özünə,
Qoy, ana, başımı qoyum dizinə,
mən də qayıtmışam... (“Özünə qayıdır hər şey, özünə”)
Ölüm özünə qayıtmaqdırmı? İnsan heçdən var olursa, ölümdənmi doğulur? Saatın əqrəbləri 12-00 nöqtəsində günün “öldüyünü” və eyni zamanda yeni günün doğulduğunu göstərdiyi kimi, hər bir şeyin sonu və ilki biri-birinin davamıdırmı? Budurmu Yaradandan çox məhv edənə (Ölümə) şeir həsr edən şairin ölümə olan “sevgisinin” sirri – Ölümü tərənnüm etməklə, geniş anlamda, zəncirvarı proses olan Həyata (Bəşəriyyətə) sevgini ifadə etmək?
Bir ölüm havası dəydi üzümə,
Nə gözəl, nə sərin havaymış, Allah.
Sən demə, ürəyim ölümdən ötrü
Darıxan bir bomboş yuvaymış, Allah.
...Sən demə, bu ölüm anammış mənim. (“Bir ölüm havası dəydi üzümə”)
Bir dəfə də gəlmişəmmi?
Gəlmişəmmi, görmüşəmmi?
Yaşamışam, ölmüşəmmi –
Dünya mənə tanış gəlir. (“Dünya mənə tanış gəlir”)
Min illərdi ölə-ölə,
Ölüm nədi bilə-bilə
Doğulursa insan hələ
İnsan Allahdan böyükdü... (“Yüz yol ah çək, dərd azalmaz”)
Bəlkə, şüurumuzun uzaq bir nöqtəsində, biz də ölümü həyatın güzgüdəki əksi kimi qəbul edə bilirik? Ya da, fikir köhlənimiz o qədər uzaq məsafəni aşıb keçə bilmədiyindən, şairlə razılaşmalı oluruq -- baxmayaraq ki, “dünyayla dalaşmaq dünyayla barışmaqdan asandır”.
Barışıb-barışmamağımızdan asılı olmayaraq, Ramiz Rövşən poeziyası heyrətləndirən və düşündürən, hər oxunuşda düşünmək üçün yeni material verən poeziyadır. Bəlkə, bütün sözlərin artıq deyilib tükəndiyinə inandığımız bir dövrdə, “sözün tozunu almağı” bacaran şairin SÖZün “axırıncı tikəsinə” sahib çıxması ilə də barışmaq olar? Həm də YAŞAMAQ AĞRISInı içində daşıyan ÖLÜMSÜZ bir ŞAİRin!
Yolu çaşa-çaşa gəldim,
hər yan dumandı, gördüm.
Dünyayla baş-başa gəldim,
üz-gözüm qandı, gördüm.
Gərək işıq yanana yox,
it hürənə gedəsən.
Mən də getdim; itlər susdu,
işıqlar yandı, gördüm.
Bir qapını döyən kimi
on pəncərə açıldı.
Hər açılan pəncərədən
bir div boylandı, gördüm.
Qorxdum, qaçdım dəli kimi
nəfəsim kəsilincə.
Döndüm, gördüm qovan yoxdu,
qorxum yalandı, gördüm.
Oturdum bir daş üstündə,
nəfəsimi dərməyə.
Dərdiyim son nəfəsimdi,
ömür tamamdı, gördüm.
