Son günlər məktəbli formalarının tətbiqi ilə bağlı məsələ yenidən gündəmə gəlib. Məktəbli formalarının tətbiqini heç də hər kəs birmənalı qarşılamır. Məsələyə münasibət bildirənlərdən bunun valideylərdən pul almaq üçün bir vasitə olduğunu qeyd edənlər də var, bir qisim isə məktəbli formasının məcburi olmasını dəstəklədiyini deyir.
Elm və Təhsil naziri Emin Əmrullayev media üçün brifinqində məktəbli formasından danışarkən bunun məcbur olmadığını qeyd edib:
"Məktəbli formasının mahiyyəti budur ki, hamı bərabər olsun. Hamı ev mühitini məktəbə daşımasın, kimsə varlı olmasına görə fərqlənməsin”.
Emin Əmrullayev bu sözləri "Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” və digər məsələlərlə bağlı keçirdiyi brifinqdə bildirib.
Onun sözlərinə görə, şagird bir məktəbdən digərinə köçürüləndə ona bir il güzəşt edilə bilər:
"Nazirlik yoxlamayacaq ki, niyə şagird forma geyinməyib. Nə də məktəb direktorunun haqqı yoxdur ki, forma tələb etsin. Məktəb qərar verdikdən sonra valideynlərin ona uyğun forma seçilməsi məqsədəuyğundur. Ancaq heç kimin səlahiyyəti yoxdur ki, məcbur etsin ki, bu forma olmalıdır”.
Bəs, məktəbli formalarının tətbiqinə nə dərəcədə ehtiyac var? Bu məsələyə münasibətlər necədir?
Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa AZXEBER.COM-a açıqlamasında məktəbli formaları haqqında məsələyə münasibət bildirib.
"Bu gün əksər vətəndaşımızın məktəblə birbaşa əlaqəsi var. Onların da ən yaralı yeri dərsliklər və məktəbli paltarıdır. Heç nəyi gizlətmək lazım deyil, həm dərslik nəşri, həm də məktəbli paltarı ayrı-ayrı imtiyazlı şəxslərin inhisarındadır".
Deputat qeyd edib ki, məktəbli forması isə başdan-ayağa hoqqabazlıqdır:
"Hər vasitə ilə min hoqqa çıxarırlar ki, vətəndaşdan pul qoparsınlar. Dərslik pulsuz verilir, nə olsun? Üzərində on-on beş yardımçı kitabı da almalısan ki, kimlərsə pul qazansın? Əlavə məcburən yalnız yükü olub məzmunu olmayan bu qədər kitab aldırarlar? Üstəlik də bu dərslikləri niyə may ayında yığırsınız? Üç ay uşaq dərsləri necə təkrar edəcək? Onsuz da dərslər mənasızdır. Çox vətəndaş uşağının təhsil alması naminə bunu boğazından kəsib ödəyir. Məktəbli forması isə başdan-ayağa hoqqabazlıqdır”.
Deputat deyib ki, təhsilin formasına deyil, keyfiyyətinə diqqət yetirmək lazımdır.
"Formaların üzərinə istədiyi qiyməti yapışdırırlar. Hamı inhisarçıdan baha qiymətə forma almağa məcburdur. Unutmayaq ki, bu forma çox uşaq üçün bir il işə yarayır. Təhsilin keyfiyyətinə diqqət yetirmək lazımdır, şagirdin formasına deyil. Təklifim budur ki, müvafiq icra hakimiyyəti məktəbli qızlar və oğlanlar üçün ən azı 10 çeşid alternativ geyim formaları təqdim etsin.
Qoy bir məktəbdə on çeşid bir-birinə yaxın forma olsun, valideyn də onu rahat əldə etsin. Bəlkə elə valideyn var ki, forma almağa imkanı yoxdur, özü evdə tikib uşağa versin. Bütün hallarda alternativ çox olanda qiymət də münasib olur. Əslində, dövlət formanı pulsuz təmin etmənin yollarını tapsa yaxşı olardı. Yüz yerdə mənasız israfımız var, təhsildən hər yayındırılan vəsait küçədə bir cahilin, bir narkomanın sayının artması deməkdir. Bu ölkə onsuz da cahilliyə məğlub olmağa doğru gedir".
Bəs, dünyada məktəbli formaları ilə bağlı vəziyyət necədir? Hansı ölkələrdə məktəbli formaları tətbiq edilir?
AZXEBER.COM bununla da bağlı kiçik araşdırma aparıb.
Məktəbli forması Böyük Britaniyadakı təhsil müəssisəsinin tarixinin bir hissəsidir. Hər bir məktəbin öz forması, qalstuku, üst paltarı və hətta baş geyiminin bağlandığı corablar var. Hər bir nüfuzlu məktəbin loqosu var. Böyük Britaniya məktəb forması seçimində mühafizəkarlığı ilə məşhurdur. İngiltərədə məktəbli forması təkcə məcburi deyildi, bir çox nüfuzlu təhsil müəssisələrində onilliklər ərzində dəyişməz olaraq qaldı. Ənənəvi olaraq məktəbin prestiji parça, rəng və zolaqlar, pencəkdə qalstuk və ya emblemlə müəyyən edilirdi. İndiyə qədər məktəblər üçün Britaniya geyimləri həmişə möhkəm gödəkçə və ya sviter, köynək, qalstuk, yubka və ya şalvar, ayaqqabı və hətta qolf və ya corabdan ibarət tam dəst olub.
Almaniyada heç vaxt məktəbli forması olmayıb. Bəzi məktəblərdə vahid məktəbli forması tətbiq edilib, amma bu, forma deyil, çünki şagirdlər onun hazırlanmasında iştirak edə bilərlər.
Fransada da vəziyyət oxşardır, hər məktəbin öz forması var, ancaq 1927-1968-ci illərdə vahid məktəbli forması var idi. 1918-ci ildə forma ləğv edildi. İnqilabdan sonra, 1949-cu ilə qədər, oğlanlar ayaq üstə yaxası ilə gimnastika, qızlar üçün isə qara önlüklü qəhvəyi paltarlar edənə qədər bu barədə düşünmədilər.
1962-ci ildə kişilər boz yun kostyumlara, 1973-cü ildə isə Mavi Yarım Divarlı Parça Kostyumlarına, nişanlara və alüminium düymələrə çevrildi. 1980-ci illərdə oğlan və qızlar üçün mavi gödəkçələr tikilirdi. Və 1992-ci ildə "Təhsil haqqında" qanundan müvafiq sıra istisna olmaqla, məktəb forması ləğv edildi.
Rusiyada 20-ci əsrin ikinci yarısında vahid məktəbli forması qəbul edildi, lakin 19-cu əsrdə vahid formanın tətbiqi haqqında ilk qanun qəbul edildi. 1834-cü ildə imperiyada bütün mülki geyimlərin ümumi sistemi təsdiq edildi - gimnaziya və tələbə geyimləri bu sistemə daxil oldu. 1917-ci ilə qədər bu forma sinif xarakteri daşıyırdı, burada yalnız varlı valideynlər uşaqlarına idman zalında təhsil almağa icazə verə bilərdilər. Lakin inqilabdan az sonra burjuaziya qalıqlarına və Çarsko Polis Rejiminin irsinə qarşı mübarizə çərçivəsində 1918-ci ildə fərmanla məktəbli forması geymək ləğv edildi.
Türkiyədə demək olar ki, bütün əyalətdəki bütün məktəblər və özəl təhsil müəssisələri şəklindədir. Çox vaxt rəqəmin rəngi mavi olur. Məktəbli forması ibtidai və yuxarı sinif şagirdlərindən fərqlidir. Məsələn, sarafanlar və uzun paltarlar olan qızlar ətəklərdən köynəklərə və jiletlərə qədər dəyişir.
Hindistanda məktəb forması bütün məktəb həyatı boyu geyinilir. Həmçinin, monoxrom Sari yalnız bəzi Hindistan məktəblərində məktəbli forması kimi geyinilir. Məktəbli qızların çoxu köynək və ətək, oğlanlar isə tünd şalvar və parlaq köynək geyinirlər. Bəzən dəstlər bağları tamamlayır.
ABŞ dövlət məktəblərinə heç vaxt məktəblilərin görünüşünə dair dəqiq tələblər qoyulmayıb, buna görə də cins şalvar, rəngli köynək və idman ayaqqabısı olan tələbə Amerika məktəblisinin tipik görünüşüdür. Ancaq 90-cı illərin ortalarından etibarən forma hələ də təqdim edildi, lakin iş üslubunda fərqlənmir. Onlar adətən monoxrom köynəklər, şortlar, şalvarlar və ya tünd ətəklərdir. Məktəb özəldirsə, çox güman ki, forma məktəbin məcburi emblemi ilə olacaq. Bütün ABŞ məktəblərində digər ölkələrdən fərqli olaraq, məktəbin özünü müəyyən edən məcburi geyim kodu var. Əsas tələblərə mini yubka, şəffaf koftalar, nalayiq yazılar olan köynəklər geyinməmək və s. bunlara aiddir.
Aydın Nuri
Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin dəstəyi ilə "elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması” mövzusunda dərc edilib.
